O ναυπηγός και μηχανολόγος μηχανικός Κωνσταντίνος Φιλίππου εντόπισε, τον χειμώνα του 1999, δεμένη σε μια προβλήτα στο Πέραμα, την ιστορική θαλαμηγό Χριστίνα. Οι τεχνίτες ετοιμάζονταν να αντικαταστήσουν τις παλιές ατμομηχανές της με σύγχρονους κινητήρες. Οι δύο μηχανές θα αποσυναρμολογούνταν και θα περίμεναν τη σειρά τους για να βρουν αγοραστή, ο οποίος θα τις πουλούσε για παλιοσίδερα. Αμέσως συνειδητοποίησε τον επικείμενο κίνδυνο καταστροφής ενός κειμηλίου της ναυτικής αλλά και επιχειρηματικής ιστορίας του τόπου. Οι ατμομηχανές της θαλαμηγού έπρεπε οπωσδήποτε να διασωθούν.
Το εγχείρημα ήταν απαιτητικό και δαπανηρό. Ποιος θα μπορούσε να είναι ο τελικός αποδέκτης τους; Ποιος θα μπορούσε να τις αναδείξει, να τις αξιοποιήσει για το κοινό καλό; Και κυρίως: ποιος θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει το έργο της αποκατάστασής τους; Ο Κωνσταντίνος Φιλίππου απευθύνθηκε στον Παύλο Ιωαννίδη, αντιπρόεδρο τότε στο Ίδρυμα Ωνάση, και οι ελπίδες του, φυσικά, δεν διαψεύστηκαν. Με τη μεσολάβησή του, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος αγκάλιασε αμέσως το έργο της διάσωσης και αποκατάστασης της μίας από τις μηχανές της θαλαμηγού με την οποία ο Αριστοτέλης Ωνάσης είχε συνδέσει άρρηκτα το όνομά του.
«Όταν ο Κωνσταντίνος Φιλίππου μάς πρότεινε το έργο της διάσωσης της μηχανής της θαλαμηγού, το είδαμε με χαρά, γιατί θα έμενε κάτι από τον ίδιο τον Ωνάση και τη θαλαμηγό του, η οποία ήταν η πλέον εντυπωσιακή και η πολυτελέστερη την εποχή εκείνη», δήλωσε στο ΑΩ ο Παύλος Ιωαννίδης.
Αποδέκτης της τελικής δωρεάς ήταν το Εργαστήριο Ναυτικής Μηχανολογίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Σήμερα, το πρώτο πράγμα που αντικρίζει ο επισκέπτης του ψηλοτάβανου κτιρίου του Εργαστηρίου στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου είναι η επιβλητική ατμομηχανή της θαλαμηγού. Πολλαπλάσια σε μέγεθος από τους σύγχρονους στροβιλοκινητήρες, καθαρή, βαμμένη και καλογυαλισμένη, βρίσκεται εκεί, ταγμένη στην υπηρεσία των σπουδαστών του Εργαστηρίου. Δίπλα της στέκονται δύο μεταγενέστεροι τύποι μηχανών, ένας ντιζελοκινητήρας και ένας στροβιλοκινητήρας, τεκμηριώνοντας με την παρουσία τους την τεχνολογική εξέλιξη στον επιστημονικό κλάδο της ναυτικής μηχανολογίας. Όπως τονίζει ο διευθυντής του Εργαστηρίου, καθηγητής Νικόλαος Κυρτάτος, η ατμομηχανή τίθεται σε λειτουργία, ηλεκτρικά, από τους ανθρώπους του Εργαστηρίου κάθε δεκαπέντε ημέρες, ώστε να διατηρείται σε άψογη κατάσταση. Είναι μάλιστα σχετικά αθόρυβη, σε σύγκριση με τις μεταγενέστερες μηχανές πλοίων, γιατί ο Ωνάσης, γνήσιος μερακλής, ήθελε να είναι το ταξίδι όσο το δυνατόν πιο άνετο για τους συνταξιδιώτες του και, κυρίως, για τις συνταξιδιώτισσές του...
Πώς κατέληξε, όμως, η ατμομηχανή της θαλαμηγού στον ντόκο του Περάματος;
Μετά τον Ωνάση
Με τη διαθήκη του ο αείμνηστος Αριστοτέλης Ωνάσης άφηνε τη θαλαμηγό στην κόρη του, τη Χριστίνα, και, εάν εκείνη για κάποιον λόγο δεν την ήθελε, θα περνούσε στη γυναίκα του, την Jackie. Σε περίπτωση άρνησης της Jackie, η θαλαμηγός θα περνούσε στην κυριότητα του ελληνικού Δημοσίου, υπό την προϋπόθεση ότι θα τη συντηρούσε και θα την παραχωρούσε για χρήση στον εκάστοτε αρχηγό του κράτους.
Το κόστος συντήρησής της ήταν εξαιρετικά υψηλό: πολλές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια ετησίως. Το 1978, η Χριστίνα Ωνάση δώρισε τη θαλαμηγό στο ελληνικό δημόσιο, για να τη χρησιμοποιεί ο εκάστοτε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.
«Ως διαχειριστές της περιουσίας της Χριστίνας Ωνάση», αναφέρει ο Παύλος Ιωαννίδης, «προτού παραδώσουμε τη θαλαμηγό, φροντίσαμε να γίνει λεπτομερής καταγραφή του εξοπλισμού της».
Από το δημόσιο σε νέο ιδιοκτήτη
Το Πολεμικό Ναυτικό ανέλαβε τη συντήρηση της θαλαμηγού, για την οποία οι υπεύθυνοι φρόντιζαν ώστε να είναι ανά πάσα στιγμή στη διάθεση του Προέδρου της Δημοκρατίας και των υψηλών καλεσμένων του, έτοιμη να σαλπάρει. Χρησιμοποιήθηκε μόνο μία φορά από τον Χρήστο Σαρτζετάκη. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αρνήθηκε να τη χρησιμοποιήσει. Παρέμενε δεμένη σε χώρο του Πολεμικού Ναυτικού και, εν τω μεταξύ, οι τεχνολογικές εξελίξεις την είχαν ξεπεράσει όσον αφορά την κατανάλωση καυσίμων, την ταχύτητα και τις σύγχρονες απαιτήσεις για κλιματισμό.
«Το 1999», εξηγεί ο Παύλος Ιωαννίδης, «το ελληνικό δημόσιο ανακοίνωσε την απόφασή του να πουλήσει τη θαλαμηγό στον Έλληνα εφοπλιστή Ιωάννη-Παύλο Παπανικολάου, προκειμένου να τη μετατρέψει σε σύγχρονο τουριστικό σκάφος υψηλών προδιαγραφών. Στο πλαίσιο της ανακαίνισης, το σκάφος εξοπλίστηκε με σύγχρονες μηχανές, με αποτέλεσμα να αφαιρεθούν οι δύο παλιές ατμομηχανές και να διασωθεί τελικά η μία χάρις στην πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Φιλίππου και τη χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση.
»Κατόπιν αυτού, ως διαχειριστές της περιουσίας της Χριστίνας, συμφωνήσαμε με την απόφαση του ελληνικού δημοσίου υπό τον απαράβατο όρο να αφαιρέσουμε όλα τα έπιπλα και τα αντικείμενα από την προσωπική καμπίνα του Ωνάση. Εν συνεχεία, το ελληνικό δημόσιο θα είχε το δικαίωμα να κρατήσει όσα από τα υπάρχοντα αντικείμενα της θαλαμηγού ήθελε, τα δε υπόλοιπα θα τα αγόραζε το Ίδρυμα Ωνάση. Εξ αυτών τη συλλογή από μινιατούρες πολεμικών πλοίων της εποχής του Ναπολέοντα που διατηρούσε ο Ωνάσης, εκτός από δύο κομμάτια, τη δωρίσαμε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Τα υπόλοιπα αντικείμενα τα συσκευάσαμε και τα στείλαμε στον Σκορπιό προς φύλαξη για λογαριασμό της Αθηνάς Ωνάση, όπου πιθανώς βρίσκονται ακόμα. Ορισμένα από τα αντικείμενα που αγόρασε το Ίδρυμα Ωνάση βρίσκονται στο νεοκλασικό κτίριο της λεωφόρου Αμαλίας. Ανάμεσά τους, η τραπεζαρία της θαλαμηγού, το πιάνο που χρησιμοποιούσε η Μαρία Κάλλας, ορισμένα όπλα του Ωνάση, μικροέπιπλα, διακοσμητικά αντικείμενα και πίνακες ζωγραφικής» (βλ. φωτογραφίες).
Έγραφε σε σχετικό σημείωμά του ο Κωνσταντίνος Φιλίππου: «Το έτος 1999, περπατώντας μετά από κάποια εργασία μου στην Επισκευαστική Βάση Περάματος, αντελήφθην την παρουσία της πρυμνοδετημένης θαλαμηγού. Μια μικρή επιτόπιος έρευνα με ενημέρωσε ότι είχε αρχίσει η αποξήλωση του μηχανοστασίου, μεθερμηνευόμενο η καταστροφή όλων των μηχανημάτων του. Τότε μού ήλθε η ιδέα διασώσεως τουλάχιστον μίας από τις ατμομηχανές και άρχισα έναν επείγοντα αγώνα με τον εργολάβο να αναστείλει την επικείμενη καταστροφή και, φυσικά, να εντοπίσω τον νέο ιδιοκτήτη του σκάφους.
»Μετά από επίμονες προσπάθειες, γιατί ο πλοιοκτήτης ήταν στο εξωτερικό, επέτυχα να τον ευαισθητοποιήσω και να δεχθεί την καθυστέρηση που συνεπάγετο η αποσυναρμολόγηση της μηχανής αντί της καταστροφής της για παληοσίδερα. Συγχρόνως ήλθα σε επαφή με το Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης και προσωπικά με τον κ. Παύλο Ιωαννίδη αν και δεν τον εγνώριζα. Το Ίδρυμα εδέχθη να χρηματοδοτήσει την όλη προσπάθεια με την προϋπόθεση ότι θα ανελάμβανα την επίβλεψη του έργου αποξηλώσεως και αποκαταστάσεως της ατμομηχανής, φυσικά άνευ οιουδήποτε ανταλλάγματος».
Η αποκατάσταση και το ΕΜΠ
Αναζητήθηκαν οι κατάλληλοι τεχνίτες, γνώστες των παλαιών ατμομηχανών, και τελικά τα τμήματα της μηχανής μεταφέρθηκαν στο μηχανουργείο Δ. Ι. Καρρά, όπου και έγιναν η συντήρηση και η επανασυναρμολόγησή τους.
«Το πρόβλημα τώρα που επαρουσιάζετο», συνέχιζε στο σημείωμά του ο Κωνσταντίνος Φιλίππου, «ήταν ποιος θα ήταν ο αποδέκτης του κειμηλίου αυτού, που θα έπρεπε τουλάχιστον να διατηρηθεί ως μουσειακό έκθεμα, μιας τεχνολογίας που είχε πλέον περάσει στο παρελθόν... Τελικά, η ατμομηχανή ευρήκε αποδέκτη το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο».
Στην Πολυτεχνειούπολη η ατμομηχανή βρήκε τη νέα, θετή της οικογένεια. Ο καθηγητής Νικόλαος Κυρτάτος, ο οποίος μάλιστα είναι και υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, φρόντισε ώστε να εγκατασταθεί η μηχανή στο Εργαστήριο Ναυτικής Μηχανολογίας. Έτσι, οργανώθηκε η επιχείρηση μεταφοράς της μηχανής με ειδικό όχημα και γερανό από το Πέραμα στις εγκαταστάσεις του Πολυτεχνείου στου Ζωγράφου. Τον Σεπτέμβριο του 1999, έγινε η επίσημη παράδοσή της στο πλαίσιο μικρής εκδήλωσης, όπου το ίδρυμα Ωνάση εκπροσώπησε ο Παύλος Ιωαννίδης.
«Η προσπάθεια ήταν δύσκολη», εξηγεί ο καθηγητής Κυρτάτος. «Ήταν σαν να προσπαθείς να ανασυνθέσεις ένα παζλ από τα κομμάτια του. Και το κόστος της αποκατάστασης, πολύ μεγάλο. Για να μεταφερθεί από το μηχανουργείο έως το Εργαστήριό μας η μηχανή, που ζυγίζει περίπου 50 τόνους, κόπηκε στη μέση. Στη συνέχεια έπρεπε να επανενωθεί, αλλά και να επαναλειτουργήσει. Ήταν μια δύσκολη και μεγάλη “εγχείρηση”, αλλά άξιζε τον κόπο. Πρόκειται για ένα ιστορικό κομμάτι, που σπάνια συναντάμε σήμερα, με ιδιαίτερη εκπαιδευτική σημασία, το οποίο δείχνει τη συνέχεια της μηχανολογικής ιστορίας και τη σταδιακή της εξέλιξη».
Η όλη προσπάθεια είχε την ηθική στήριξη του Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Τεχνολογίας και του Συνδέσμου Ελλήνων Ναυτικών Τεχνικών Συμβούλων και Πραγματογνωμόνων. «Η κειμηλιακή ατμομηχανή ενός ιστορικού πλοίου ευρίσκεται σήμερα προς φύλαξη στο ανώτατο τεχνικό ίδρυμα της χώρας μας, όπου είμαι βέβαιος ότι θα διατηρηθεί τόσο για τη μόρφωση των σπουδαστών, όσο και, κυριότερο, ως έκθεμα ιστορικής σημασίας, που συνδυάζει μια τεχνολογία με την οποία εμεγαλούργησε η ελληνική ναυτιλία με ένα όνομα που παραμένει θρύλος στους παγκόσμιους ναυτιλιακούς κύκλους», κατέληγε στο σημείωμά του ο Κωνσταντίνος Φιλίππου.
Στις 11 Μαΐου 2000, το Εργαστήριο Ναυτικής Μηχανολογίας διοργάνωσε μια εκδήλωση με θέμα: «Μηχανές πρόωσης πλοίων: Oι κινητήρες diesel σήμερα και η ατμομηχανή του χθες». Εκεί έγινε η επίσημη παρουσίαση της ανακατασκευασμένης με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση ατμομηχανής τής ιστορικής θαλαμηγού Χριστίνακαι της νέας τότε ερευνητικής Μονάδας Δοκιμών Ναυτικών Κινητήρων ΕΜΠ. Εκ μέρους του Ιδρύματος παρευρέθη ο Παύλος Ιωαννίδης, ο οποίος απηύθυνε χαιρετισμό, ενώ, μεταξύ άλλων ομιλητών, ο Κωνσταντίνος Φιλίππου μίλησε με θέμα «Ατμός-Ατμομηχανή: Μια ιστορική αναδρομή – Η μηχανή της θαλαμηγού» και ο τότε πρύτανης του ΕΜΠ, καθηγητής Θεμιστοκλής Ξανθόπουλος, αναφέρθηκε στην «Περιστροφή της ατμομηχανής της θαλαμηγού Χριστίνα».
Το καμάρι του Ωνάση
Η ατμομηχανή αυτή είναι μια τετρακύλινδρη παλινδρομική μηχανή τύπου Compound ισχύος 2.750 ίππων στις 185 στροφές. Κατασκευάστηκε το 1943 στον Καναδά από την Canadian Vickers του Μόντρεαλ. Είναι μια μηχανή ζεύγους που εγκαταστάθηκε στη φρεγάτα Stormont (GRT 1602) του καναδικού Πολεμικού Ναυτικού. Το σκάφος, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, χρησιμοποιήθηκε ως συνοδό σκάφος των νηοπομπών για τη μεταφορά πολεμικού υλικού στις συμμαχικές δυνάμεις στην Αγγλία και τη Ρωσία. Αγοράστηκε από τον Αριστοτέλη Ωνάση το 1953.
Το καλοκαίρι του 1953 ήταν πολύ ικανοποιητικό για τον Ωνάση, αφενός μεν γιατί στο Αμβούργο βάφτισε το 45.000 τόνων Τίνα Ωνάση, το μεγαλύτερο τάνκερ της εποχής του, αφετέρου δε γιατί στο Howaldtswerke (HDW) στο Κίελο ξεκίνησε η μετατροπή της καναδικής φρεγάτας Stormont σε μια ιδιωτική, πολυτελέστατη θαλαμηγό για τον ίδιο, που θα τη βάφτιζε Χριστίνα.
Η απόκτηση της θαλαμηγού έδωσε στον Ωνάση τεράστια ικανοποίηση. Όπως λέει ο Παύλος Ιωαννίδης, ήταν η πιο πολυτελής ιδιωτική θαλαμηγός της εποχής της: ο Ωνάσης την καμάρωνε και τη θεωρούσε, σχεδόν, σπίτι του. «Αυτό είναι το μόνο μέρος στον κόσμο που δεν αισθάνομαι ξένος», είχε δηλώσει κάποτε ο Έλληνας μεγιστάνας. Πουθενά δεν ήταν πιο ευτυχισμένος από όσο όταν βρισκόταν επάνω στην 325 ποδών (99 μέτρων ) θαλαμηγό του. Η μετατροπή της παλιάς καναδικής φρεγάτας σε αυτό που ο βασιλιάς Φαρούκ της Σαουδικής Αραβίας είχε αποκαλέσει «η τελευταία λέξη στη χλιδή» τού είχε κοστίσει 4 εκατομμύρια δολάρια.
Η βιβλιοθήκη της θαλαμηγού ήταν γεμάτη με έργα Ελλήνων κλασικών συγγραφέων και άλλα δερματόδετα βιβλία. Στην τραπεζαρία, δύο πίνακες απεικόνιζαν την Τίνα Ωνάση με παγοπέδιλα και τον Αλέξανδρο με τη Χριστίνα να κάνουν πικνίκ στη χλόη. Τα σκαμνιά του μπαρ ήταν καλυμμένα με δέρμα λευκής φάλαινας. Ο πυθμένας της πισίνας υψωνόταν ώς το επίπεδο του καταστρώματος και μετατρεπόταν σε πίστα χορού, διακοσμημένη με ψηφιδωτά που απεικόνιζαν σκηνές της ελληνικής μυθολογίας. Το όλο σκηνικό συμπλήρωναν το τζάκι, με ένθετα λάπις λάζουλι, οι χειρολαβές του μπαρ με σκαλισμένες σκηνές από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, καθώς και η σκάλα με τη μαρμάρινη κουπαστή.
Για τον εαυτό του ο Ωνάσης είχε κρατήσει μια σουίτα τεσσάρων δωματίων, με μπανιέρα από μπλε μάρμαρο Σιένας, απομίμηση λουτρού από μινωικό ανάκτορο. Τους τοίχους κάλυπταν βενετσιάνικοι καθρέπτες. Υπήρχαν άλλες εννέα σουίτες, που η καθεμιά είχε το όνομα ενός ελληνικού νησιού. Στην «Ιθάκη» έμεναν πάντα οι εκλεκτότεροι καλεσμένοι: ανάμεσά τους, η Greta Garbo, η Jackie Kennedy, η Μαρία Κάλλας, ο Winston Churchill, ο Umberto Agnelli της FIAT, ο John Paul Getty και πολλοί αστέρες του Χόλιγουντ.
«Δεν πιστεύω να υπάρχει άντρας ή γυναίκα σ’ ολόκληρη τη Γη που να μην ξελογιαστεί από αυτό το πλοίο», λέγεται ότι είχε πει ο Richard Burton. Εδώ πλέχτηκαν τα περίφημα ειδύλλια του Ωνάση, πρώτα με την Κάλλας και αργότερα με τη χήρα του Kennedy.
Αγάπη για τη θάλασσα και την πρωτοπορία
Γιατί όμως ο Ωνάσης, ο οποίος υπεραγαπούσε τη θάλασσα, επέλεξε μια φρεγάτα για προσωπική του θαλαμηγό, και όχι ένα ιστιοφόρο, το οποίο θα θεωρούσε κανείς πλησιέστερο στην ψυχοσύνθεση του παραδοσιακού Έλληνα; Την απάντηση μάς τη δίνει ο Παύλος Ιωαννίδης: «Ιστιοφόρο είχε ο Νιάρχος, όμως ο Ωνάσης ήθελε πάντα να πρωτοπορεί· ήθελε το μοντέρνο».
Η μοντέρνα τεχνολογία αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά της θαλαμηγού, με πρωτοποριακά για την εποχή τους συστήματα: ραντάρ, επικοινωνιακά μέσα, κλιματισμό, ηλεκτρονικό έλεγχο της θερμοκρασίας του νερού στην πισίνα και πολλά άλλα.
Η θαλαμηγός χρησιμοποιούσε ως βάση της τον Σκορπιό ή το Μόντε Κάρλο, και ο Ωνάσης τη χρησιμοποιούσε τακτικά για κρουαζιέρες: η Βενετία, τα Ιόνια νησιά, ο Πειραιάς, η Δήλος, η Μύκονος, η Λέσβος, ο Άθως, η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη και η Κρήτη περιλαμβάνονταν στους προορισμούς του, ενώ συχνά έφτανε και ώς την Καραϊβική. Στα ταξίδια του κουβαλούσε πάντα μαζί του το μοιραίο Piaggio, αμφίβιο αεροπλάνο, για την εξυπηρέτηση των καλεσμένων του. «Στη Χριστίνα ο Ωνάσης συνδύαζε τη δουλειά με την ψυχαγωγία», αφηγείται ο Παύλος Ιωαννίδης. «Ήταν λίγο-πολύ το σπίτι του. Του άρεσε να περιποιείται τους φίλους του, είχε λατρεία με τη θάλασσα, όπως λάτρευε και όλη την επιχείρησή του. “Τι θα γίνει μετά, κύριε Ωνάση;” τον ρώτησε μια φορά ο Στέλιος Παπαδημητρίου. “Θα κρατήσετε ζωντανή την επιχείρησή μου”, απάντησε ο Ωνάσης. “Εγώ είμαι η επιχείρηση”».
Λονδίνο, 2012
Η Christina O, όπως ονομάζεται σήμερα η θαλαμηγός, εξήντα χρόνια μετά την κατασκευή της, βρίσκεται τους τελευταίους μήνες αγκυροβολημένη στο Canary Warf, στα Docklands του Λονδίνου, όπου λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος, με ακριβό εστιατόριο και αίθουσα επιχειρηματικών εκδηλώσεων. Τον Αύγουστο, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, η θρυλική θαλαμηγός αναμένεται να προσελκύσει το ενδιαφέρον πλήθους επισκεπτών που θα κατακλύσουν το Λονδίνο.
Ο άνθρωπος που πρωτοστάτησε στη διάσωση της ατμομηχανής της, ο Κωνσταντίνος Φιλίππου, απεβίωσε μόλις στα τέλη Μαρτίου του 2012. Ο αρχικός ιδιοκτήτης της, που κυριολεκτικά τη λάτρεψε, δεν υπάρχει πια. Ωστόσο, η ατμομηχανή της, που συμβολίζει το καινοτόμο πνεύμα του Αριστοτέλη Ωνάση, εξακολουθεί να υπάρχει, και το εμπνευσμένο επιχειρηματικό έργο του συνεχίζεται από το Ίδρυμα που ο ίδιος δημιούργησε στη μνήμη του γιου του, του Αλέξανδρου.
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα: www.lme.ntua.gr.
Κάντε κλικ επάνω στις εικόνες για μεγέθυνση
Κορυφή της σελίδας ↑
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου